Seizoen 2023 - 2024
Eerst volgende activiteit
Op weg naar de oerknal
Lezing door em. prof. dr. Jan Kuijpers, Radboud Universiteit Nijmegen
woensdag 22 mei 2024, 19.30 - 21.30
Kunnen wij de Oerknal zien? Weten we zeker dat er een dag zonder gisteren is geweest? Om zo dicht mogelijk bij de zogenoemde oerknal (Big Bang) te komen gaan we op zoek naar signalen uit die allereerste beginperiode. We maken daarbij gebruik van de moderne waarnemingstechnieken, dus niet alleen van telescopen in zichtbaar licht maar ook in andere golflengtegebieden zoals infrarood, millimeter- en radiostraling. En in de naaste toekomst ook van een nieuw soort telescopen: die namelijk neutrino’s en gravitatiegolven kunnen vastleggen afkomstig van de Oerknal. Al deze signalen hebben met elkaar gemeen dat ze met de lichtsnelheid reizen, de diverse telescopen vormen daarmee tijdmachines naar het verleden.
Jan Kuijpers is emeritus hoogleraar sterrenkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Na een verblijf als postdoc in 1976/77 aan het Institute of Astronomy, Cambridge, UK werkte hij in Utrecht. Zijn vakgebied is de plasma-astrofysica en richt zich op magneetvelden in de kosmos. Vanaf 1991 was hij deeltijd - en vanaf 2001 voltijd - hoogleraar sterrenkunde aan de Radboud Universiteit. Samen met Paul Groot richtte hij de Nijmeegse sterrenkunde-afdeling op. Hij was decaan van de Nijmeegse bètafaculteit 2006 - 2010. Jan Kuijpers is ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Geweest
Vallende sterren kijken: de Perseïden
zaterdag 12 augustus vanaf 21.00
Parkeerplaats Jachtslot Mookerheide
Heeft niet plaats gevonden omdat we te veel bewolking verwachtten
Ook dit jaar zijn er gedurende een paar nachten rond 13 augustus heel wat meteoren te verwachten. De oorzaak van deze 'meteorenregen' is komeetgruis, afkomstig uit de stofstaart van de komeet 109P/Swift-Tuttle. In haar baan rond de zon beweegt de Aarde ieder jaar door het pad waar de komeet kleine stofdeeltjes verloren heeft. Door de beweging van de aarde ten opzichte van dit gruis lijken deze meteoren te komen vanuit een punt, het radiant, gelegen in het sterrenbeeld Perseus. Vandaar de naam Perseïden voor deze meteorenregen.
Op de ochtend, overdag op 13 augustus is het maximum te verwachten. Gelukkig zijn er in een aantal nachten voor en na dit maximum ook genoeg meteoren te zijn die het de moeite waard maken om eens ontspannen te gaan kijken. Je hebt niet meer dan een luie tuinstoel of stretcher nodig om de blik omhoog te houden. De maan komt pas laat op en zal ook niet erg storend aanwezig zijn.
Dan is er ook nog een belangrijke factor, het weer. De weersverwachting is wat ongunstig. Op het moment van dit schrijven (17.25 CEST) ziet het weer er best veelbelovend uit, kleine oplossende wolken. De satellietbeelden en de weersverwachtingen doen vermoeden dat het later op de vanavond toch gaat betrekken. Mogelijk dat er nog voldoende gaten tussen de wolken zijn, maar wij organiseren daar geen gezamenlijke bijeenkomst voor.
(De nacht heeft uiteindelijk best mogelijkheden opgeleverd om te kunnen waarnemen)
Klik deze link voor een routebeschrijving en kaartje.
Computersimulaties van de geschiedenis van het heelal
Lezing door prof. dr. Joop Schaye, Universiteit Leiden
woensdag 4 oktober, 2023, 19.30 - 21.30
14 Miljard jaar geleden bestonden er nog geen sterrenstelsels en was het heelal één grote kernreactor. Sindsdien is het heelal enorm uitgedijd en is er een kosmisch web van sterrenstelsels ontstaan. Waarom? En waarom zijn sterrenstelsels er in zoveel soorten en maten?
We kunnen deze vragen niet met laboratoriumexperimenten beantwoorden en de vorming van sterrenstelsels gaat veel te langzaam om het in real time te zien gebeuren. Grootschalige computersimulaties spelen dan ook een belangrijke rol in de interpretatie van waarnemingen en de ontwikkeling van theorieën. In deze lezing zal ik vertellen wat we wel en niet denken te begrijpen en hoe computersimulaties ons vooruit helpen.
Na het behalen van zijn PhD aan de Universiteit van Cambridge in het V.K., was Joop Schaye 4 jaar verbonden aan het Institute for Advanced Study in Princeton in de V.S. voordat hij in 2005 een positie als universitair docent aan de Universiteit Leiden aanvaardde. Hij werkt nog steeds in Leiden, sinds 2011 als hoogleraar.
Schaye werkt aan simulaties en waarnemingen van sterrenstelsels, het intergalactische medium en grootschalige structuren. Hij heeft invloedrijke, internationale simulatieprojecten geleid, waaronder OWLS en EAGLE. Daarnaast heeft hij analytische theorieën ontwikkeld en waarneemprogramma's geleid om het verband tussen sterrenstelsels en het gas eromheen te bestuderen.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Van Getal naar Heelal
Lezing door dr. Marcel Vonk, Universiteit van Amsterdam
woensdag 25 oktober 2023, 19.30 - 21.30
Hoeveel dimensies bestaan er? Is het heelal recht of krom? Begon de oerknal vanuit een oneindig klein punt? De diepste vragen uit de natuur- en sterrenkunde hebben vaak een wiskundig antwoord. Wetenschappers worden op allerlei manieren door de wiskunde vooruitgeholpen.
Wiskunde is dan ook de taal van de natuur. Een taal waarvoor wij soms een beetje bang zijn – maar die angst is onterecht. Wiskunde toont juist de schoonheid van het heelal, soms zelfs beter dan woorden alléén dat kunnen. Getallen spelen natuurlijk een belangrijke rol, maar we hebben ook meetkunde nodig om zwarte gaten te begrijpen, en de structuur van het heelal vertaalt zich vaak in wiskundige structuren. In deze lezing - die nauwelijks wiskunde-voorkennis vereist! - laat ik zien hoe de wiskunde ons begrip van het heelal vooruit helpt, en omgekeerd.
Marcel Vonk is onderzoeker in de mathematische fysica aan de Universiteit van Amsterdam. Naast zijn wetenschappelijke werk schrijft hij populairwetenschappelijke artikelen, geeft lezingen, en schreef vier populairwetenschappelijke boeken, waaronder het dit jaar verschenen ’Van Getal naar Heelal’. In de vrije tijd die overblijft is hij fervent toernooipokeraar.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Astrodag 2023
zaterdag 11 november
De Astrodag is een jaarlijks terugkerende dag waar amateurastronomen elkaar ontmoeten, lezingen bijwonen en ervaringen en resultaten van hun weer- of sterrenkundige hobby laten zien. Het evenement is daarmee al jaren dé dag voor de actieve weer- en sterrenkunde-amateur in Nederland. Dit jaar wordt de landelijke Astrodag georganiseerd in het Huygensgebouw van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Het organisatie bestaat uit een samenwerkingsverband van de Nijmeegse KNVWS afdeling Centaurus A, de Astronomische Kring Nijmegen en natuurlijk de afdeling Sterrenkunde van de Radboud Universiteit.
Programma
- 10.00 Inloop, uitleg Slinger van Foucault
- 10.30 Opening door de dagvoorzitter, Peter Willems.
- 10.32 Enkele huishoudelijke mededelingen over toilet, koffie, thee en lunch.
- 10.34 Presentatie dagprogramma.
- 10.35 Lezing: Johan van Dorp: kometen: terugblik 2023, vooruitzicht 2024.
- 11.30 Lezing: Hans Prinse: Historisch Archief (K)NVWS 120 jaar sterrenkunde
- 11.50 Lezing: Adri Gerritsen: Op jacht naar de perfecte sterbedekking
- 12.30 Lunchpauze, gezellig bijpraten, rondleiding Sterrenwacht RU.
- 13.30 Lezing: Harrie Rutten: Doet de Coma-corrector het op iedere Newton?
- 14.00 Lezing: Peter Jonker: De BlackGEM app
- 14.45 Korte pauze
- 15.00 Lezing: Mario Pinto: Einstein ring: Cosmic Horseshoe: te fotograferen met een kleine telescoop?
- 15.45 Lezing: Jan Maarten Winkel: Een knipoog van Betelgeuze.
- 16.00 Lezing: Marc Fokker: Hoe de ideale Universele Telescoop Montering te construeren.
- 16.30 Sluiting en gezellig met elkaar kletsen. 17:00 moet de zaal leeg zijn.
Plaats: Collegezaal HG00.303, Huygensgebouw, Faculteit Natuurkunde, Wiskunde, Informatica (FNWI)
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Kaartje met route beschrijving, reisinformatie onder deze link . Het Huygensgebouw is zowel met de trein (Station Nijmegen-Heyendaal) als met de auto gemakkelijk te bereiken. De auto kunt u kostenloos direct onder het huygensgebouw parkeren.
Exoplaneet atmosferen en weersystemen met JWST
Lezing door dr. Michiel Min, SRON
woensdag 22 november 2023, 19.30 - 21.30
Sinds een paar decennia weten we dat het heelal meer planeten dan sterren bevat. Lange tijd konden we de planeten rondom andere sterren slechts onderzoeken met beperkte middelen. De James Webb Space Telescope (JWST) heeft hier op spectaculaire manier verandering in gebracht. Een geheel nieuw venster van golflengtes en een buitengewone nauwkeurigheid zorgen voor veel nieuwe mogelijkheden!
Ik zal ingaan op de exotische chemie en wolk/weer systemen die we zien. Ook zal ik de nieuwste waarnemingen van het beroemde TRAPPIST-1 systeem, met meerdere rotsachtige planeten bespreken. Uiteindelijk zal ik ook vooruitblikken naar wat ons nog te wachten staat.
Michiel Min leidt het exoplaneet onderzoek bij ruimteonderzoeksinstituut SRON. Naast wetenschappelijk onderzoek naar de atmosferen en de vorming van planeten coördineert hij de Nederlandse bijdragen aan de ruimtetelescopen Ariel en PLATO. Ook is hij nauw betrokken bij het Europese team wat de eerste exoplaneet waarnemingen van JWST onderzoekt.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Presentaties eigen werk, Waarneemavond
woensdag 13 december 2023 19.30 - 23.30
Waarneemavonden zijn alleen voor leden en introducees van Centaurus A toegankelijk.
Plaats: Koepels, of zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Zwarte gaten: van orde naar chaos
Lezing door dr. Jeremy van der Heijden, UvA
Woensdag 17 januari 2024
Zwarte gaten zijn bijzondere objecten in ons heelal. Om ze volledig te begrijpen hebben we een theorie nodig die quantumfysica en zwaartekracht verenigt. Het combineren van beide tot een geheel, ook wel ‘een theorie van alles’ genoemd, is een van de belangrijkste open problemen in de theoretische natuurkunde. In deze lezing zal ik bespreken wat zwarte gaten zijn, waarom het tot nu toe nog niet is gelukt om ze theoretisch te beschrijven, en hoe recente ideeën over de relatie tussen chaos en wormgaten hier wellicht verandering in kunnen brengen.
Ik ben gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam in de theoretische natuurkunde op de rol van chaos in het beschrijven van zwarte gaten. Mijn onderzoek richt zich op het vinden van een quantumtheorie voor zwaartekracht. Daarnaast schrijf ik regelmatig populairwetenschappelijke artikelen voor de website Quantum Universe.
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
De JUICE missie naar de manen van Jupiter
Lezing door dr. ir. Dominic Dirkx, TU Delft
woensdag 21 februari 2024, 19.30 - 21.30
Het hoofddoel van de Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) missie is het karakteriseren van Jupiter’s ijsmanen Europa, Ganymedes en Callisto, waar oceanen van vloeibaar water onder het oppervlak zijn.
In deze lezing wordt een overzicht gegeven van de JUICE missie, met een nadruk op het Nederlandse PRIDE experiment. Dit experiment zal een belangrijke bijdrage leveren aan een van de grootste vragen in de planetaire wetenschap: wat zijn en waren de condities in het inwendige van ijsmanen, en zijn deze condities gunstig voor het ontstaan en gedijen van leven?
Dominic Dirkx is gespecialiseerd in de dynamica van planetaire missies en hij is universitair docent aan de faculteit luchtvaart- en ruimtevaart van de TU Delft. Ook is hij de Project Scientist van het PRIDE experiment op de JUICE missie, lid van de JUICE-Clipper Steering Committee en projectleider van de open-source Tudat software.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Witte dwergen: verborgen lichtjes aan de hemel
Lezing door Joris Kersten, MSc, Radboud Universiteit Nijmegen
woensdag 20 maart 2024, 19.30 - 21.30
Verreweg de meeste sterren eindigen hun leven als witte dwerg. Toch zien we er vrijwel geen als we met het blote oog naar de hemel kijken. Dit komt doordat ze lichtzwak zijn. Klein en zonder fusie: deze sterren danken de helderheid die ze hebben aan de warmte die ze tijdens hun geboorte hebben meegekregen. Zeer langzaam worden ze donkerder en donkerder, totdat ze helemaal uitgedoofd zijn.
Achter deze sluier van relatieve donkerheid gaan interessante eigenschappen schuil. Zo veranderen witte dwergen tijdens hun weg naar duisternis van binnenuit in kristallen.
Niet alle witte dwergen worden oud op zeer lange tijdschaal. Plotselinge en explosieve veranderingen kunnen optreden als een witte dwerg niet alleen is, maar onderdeel van een dubbelster. Dit gebeurt in een cataclysmische variabele. In deze lezing zal ik een overzicht geven van wat we weten van witte dwergen en cataclysmische variabelen, met aandacht voor recente ontdekkingen.
Joris Kersten is als promovendus verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij doet onderzoek naar de radio-emissie van dwergnovae. Een dwergnova is een dubbelster met een witte dwerg die massa ontvangt van zijn partnerster. De invallende massa vormt een schijf rond de witte dwerg. Deze accretieschijf kent regelmatig uitbarstingen, die voor de groep van dichtstbijzijnde dwergnovae goed waarneembaar zijn met een telescoop. Tijdens deze uitbarstingen wordt ook radiostraling uitgezonden, mogelijk afkomstig van een tijdelijk gevormde jet.
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm
Het galactisch ecosysteem
Lezing prof. dr. Marijke Haverkorn, Radboud Universiteit Nijmegen
woensdag 10 april 2024, 19.30 - 21.30
De stralende band van de Melkweg, zoals deze 's nachts aan de donkere hemel te zien is, is bedriegelijk vredig en statisch. In werkelijkheid is de Melkweg, ons sterrenstelsel, een dynamisch en complex systeem. Sterren en gas zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in de stervormingscyclus. Maar ook magneetvelden en kosmische-stralingsdeeltjes werken op dit systeem door. Al deze processen hebben feedback op elkaar en vormen zo samen het ecosysteem van de Melkweg.
Ik zal in mijn presentatie ingaan op hoe deze verschillende onderdelen van de Melkweg door onderlinge wisselwerking ons sterrenstelsel letterlijk draaiende houden.
Marijke Haverkorn is hoogleraar Kosmisch Magnetisme aan de Radboud Universiteit. Na een promotie-onderzoek aan de Sterrewacht Leiden had zij postdoc-posities op Harvard University en University of California-Berkeley, waarna zij terugkwam naar Nederland als research scientist bij het Nederlands Radio-astronomisch Instituut ASTRON. Sinds 2011 is zij verbonden aan de Radboud Universiteit. Ze specialiseert in galactische magneetvelden en hun interactie in de Melkweg, gemeten met polarisatie van radio en optische straling.
Plaats: Zaal HG00.308, Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
Hier vind u de convocatie voor deze activiteit in pdf-vorm .
Algemene ledenvergadering
Aansluitend: bespreking eigen werk, bij goed weer waarnemen met telescoop sterrenwacht
24 april 2024, 19.30-23.30
De vergadering en de waarneemavonden zijn alleen voor leden en introducees van Centaurus A toegankelijk. De vergadering duurt doorgaans een uur, daarna is er vol op gelegenheid bij te praten. Mocht het weer mee werken, dan kunnen we ook nog door de telescoop van de sterrenwacht zelf wat observaties doen.
Plaats: zaal HG00.308; Koepels zuidzijde Huygensgebouw, Faculteit NWI
Adres: Radboud Universiteit, Heyendaalseweg 135, 6525AJ Nijmegen
De vergadering vond plaats in collegezaal HG00.308 van het Huygensgebouw, Faculteit Natuurkunde Wiskunde en Informatica (FNWI) van de Radboud Universiteit Nijmegen.