De 20cm f/10 refractor
Specificaties
Hoofdinstrument
Fabrikant: Maurice Manent, bouwjaar van de tubus en montering is 1905 (binnen in de focuseerinrichting)
Objectief: Littrow achromatisch doublet, brandpunt 208 cm, effectieve objectiefdiameter 200 mm (f/10,4). Bouwjaar 1932.
Zoeker
Refractor (onbekend achromatisch doublet), brandpunt 70 cm, objectief diameter 6 cm, (f/11,6), met huidige oculair hoek beeldveld 133,7 boogminuten.
Fabrikant: M. Manent, bouwjaar 1905
Astrograaf
Tessar Astrokamera
Brandpunt700 mm, objectief diameter 140 mm (F/5)
Fabrikant: Carl Zeiss Jena, bouwjaar ????
Triplet, Vanwege het doel (astrometrie) is het geprojecteerde beeld vlak over 13 x 18 cm, de optiek is echter niet chromatisch gecorrigeerd.
Montering en zuil
Duitse equatoriale montering, type GM4000. Bediening via handpad en computer. Klik hier voor de manual.
Fabrikant van de montering: 10 Micron,
Identificatie: S/N100 2011 EUR, v1.7
De montering heeft een volledig hemel bereik, wel moet je één uur (15°) na de meridiaandoorgang van het gevolgde object de montering volledig omgekeren. Na een equatorial flip zit je camera op de kop! De montering laat zich tot 5° onder de horizon richten. Westelijke waarneemsessies kunnen één uur voor merdiaandoorgang beginnen (OTA oostelijk van zuil).
aandrijving in rechte klimming: via microprocessor en encoder gecontroleerde servomotor, vertraging via tandriem op wormwiel. Kan 360 graden rond.
aandrijving declinatie: via microprocessor en encoder gecontroleerde servomotor, vertraging via tandriem op wormwiel. Kan van horizon tot horizon, tot -5 graden.
Geschiedenis van de 20 cm telescoop
De oorsprong van het hoofdinstrument
De telescoop is eigendom geweest van een franse welgestelde heer, genaamd M.L. Pallacchi. Deze man wilde door een komeet te ontdekken zijn naam voor de eeuwigheid vast leggen. De eigenaar woonde in Parijs in het veertiende district (28 Avenue de l’ Observatoire, Paris). De kijker had hij opgesteld bij zijn buitenhuis in St. Rémy, 26 km ten zuiden van Parijs, in een klein houten observatorium.
De tubus van de telescoop, zoeker en montering zijn door Maurice Manent (1884-1961) in 1905 in La Croix de Berny, Seine, Frankrijk gefabriceerd. De telescoop stond op een houten driepoot en was voorzien van een synchroonaandrijving gebaseerd op een slingeruurwerk met gewichten. Voor de fijnbewegingen was de montering voorzien van een kabelbediening. De montering was toen al uitgerust met de huidig in gebruik zijnde verdeelcircels. Deze maakten het de gebruiker mogelijk de kijker handmatig in te stellen met een nauwkeurigheid van een boogseconde.
Het objectief van de telescoop is een achromatische doublet gebaseerd op het von Littrow ontwerp. De effectieve opening is 20 cm, het brandpunt is 208 cm (f/10,4). Het objectief is als lensnummer 82 gebouwd en gemeten door Dr. André Couder (1897-1979). De testgegevens zijn door hem getekend op 16 juni 1932.
De eerste eigenaar had ook een speciaal oculair laten vervaardigen van 120 mm. Hiermee verkreeg hij een lage vergroting van 17,3 x, zeer geschikt voor het zoeken naar kometen. Verder is er nog een hele reeks oculairen en andere attributen bij de kijker geleverd, welke nog allemaal bij de huidige opstelling aanwezig zijn. Alle oculairen van het hoofdinstrument passen ook in de zoeker.
De zoeker heeft een objectief diameter van 6 cm en heeft een brandpuntafstand van 70 cm. Deze was ook los van het hoofdinstrument opstelbaar. Omdat er verschillende oculairen in kunnen is de zoeker ook met een focuseerinrichting uitgerust.
Dat de eigenaar nooit een komeet heeft ondekt kan er aan bijgedragen hebben dat de telescoop nu in Nijmegen staat. Van de activiteiten op astronomisch gebied door de heer Pallacchi is op het Internet jammer genoeg niets terug te vinden.
De Nijmeegse tijd
In mei 1962 bood de heer Pallacchi deze telescoop en alle toebehoren aan in een Frans astronomisch vakblad (welke is niet meer bekend) voor 12.000 Francs. De binnenlandse post in Frankrijk staakte op dat moment, hierdoor was de kijker nog steeds te koop toen het vakblad in Nijmegen aankwam. Telefonisch werd met de heer Pallacchi afgesproken en op 22 mei 1962 is een kleine groep naar Frankrijk afgereisd:
Dr. J.J. de Kort S.J. als gebruiker (hoofd afdeling Sterrenkunde)
Dr. J. Borgman als deskundige op het gebied van astronomische instrumenten (Universiteit van Groningen)
F. Ribot voor de financiële afwikkeling en de transito- respectievelijk inklaringsformaliteiten
J. van Wesel, chauffeur van de facultaire micro-bus.
Daags na aankomst hebben dr. Borgman en pater de Kort de kijker uitvoerig getest en beoordeeld, onder andere door de Zon te projecteren en een zonnevlek te bekijken. Men besloot tot de aankoop over te gaan, zo kwam de kijker voor ƒ9.000,- in het bezit van de universiteit. Diezelfde dag werd de kijker gedemonteerd en verpakt. Op 24 mei 1962 is de groep met de kijker naar Nijmegen teruggekeerd.
De bouw van het Universeel Laboratorium was echter nog niet gereed. waren. In juni 1963 begon de toenmalige ontwerpafdeling met de nieuwe opstelling en vlot daarna werd deze door de instrumentmakerij vervaardigd. In maart 1964 kwam de koepel op het Universeel Laboratorium gereed waarop de kijker hierin geplaatst werd. Begin 1965 bracht de technische dienst de elektrische besturing en de aandrijving aan. Vanaf dat moment was de telescoop volledig in werking.
Snel daarna (1965 of 1966) is bovenop de telescoop een astrograaf gemonteerd. Doel van dit instrument was om astrometrie te doen en om grote gebieden aan de in één keer te kunnen fotograferen. De astrograaf is van het type Tessar, gefabriceerd door Carl Zeiss Jena. De brandpuntafstand is 700 mm, de diameter van het objectief is 140 mm. Het objectief is een triplet en is ontworpen voor een vlak beeldveld van 18 x 13 cm (!) voor gebruik met natte film. Het geprojecteerde beeld is zoals gezegd vlak, maar daardoor niet voor kleur gecorrigeerd.
De kijker is in in 1967 in zijn geheel over gebracht naar het toenmalige hoofdgebouw en in een grotere, beter geschikte koepel bovenop liftschacht A1-A2 geplaatst. Vanaf begin 1968 was de telescoop weer in gebruik. In datzelfde jaar begaf een drukvatveiligheid het in een ruimte direct onder de koepel. Er kwam stoom vrij en door de daarop volgende kortsluitingen onstond er in de zuil bijna brand. Na een grondige reparatie en een schoonmaakbeurt ging de kijker enige maanden later weer in gebruik. Enige jaren later -1983 of 1984- deed hetzelfde euvel zich nogmaals voor, maar die keer blijft door snel ingrijpen de schade beperkt.
Halverwege 1976 heeft de instrumentmakerij een voorziening gemaakt om de telescoop voor zonneobservatie te kunnen gebruiken. Zo kwam er een diafragma voor de lens en een voorziening om de Zon te projecteren op een formaat van 150 mm. Deze opstelling werd in 1980 aangevuld met een H-Alpha filter, golflengte 6562,8 Å. Vanaf toen werden er op regelmatige dagelijkse basis optische waarnemingen van de Zon gedaan.
In 1985 is bij een revisie van de focuseerinrichting het bouwjaar 1905 ontdekt, samen met de signatuur van de maker.
De telescoop heeft tot februari van 2004 bovenop het -inmiddels oude- hoofdgebouw gestaan. Ze is daar in de koepel gedemonteerd en in onderdelen naar TeCe gebracht. In slechts één maand tijd is de telescoop met montering gereviseerd en aangepast voor plaatsing op haar nieuwe plek in de hoge koepel van het Huygensgebouw. De zuil met de assen zijn in hun geheel in augustus 2004 in de hoge koepel gehesen en daar op hun plaats gemonteerd.
In augustus 2012 is de 20cm refractor geplaatst op de huidige montering, een GM4000 van 10 Micron. Hierdoor is de telescoop op dezelfde wijze via een computer te besturen zoals de 35cm.
De telescoop mag op het moment van dit schrijven (2012) dan 107 jaar oud zijn, het instrument is in een uitstekende gezondheid. Zo goed als dagelijks projecteert de telescoop de Zon voor observaties en doen studenten kennis op over de principes van telescopen. En natuurlijk is de telescoop ook 's nachts geregeld actief bij het fotograferen van de hemel.
Gebruik van de montering en refractor
Als je geautoriseerd bent, dan kun je de telescoop reserveren door hier te klikken.
Balans
Een montering die niet in balans is zal veel sneller slijten! De montering is eenvoudig te balanceren voor de twee categorieën van meest gebruikte configuraties. Hiervoor is het niet nodig de positie van het contragewicht te wijzigen aan de declinatieas, en verander ook niets aan de contragewichten die op de zwarte plaat geschroefd zitten!
- Waarnemingen via wisseloculairhouder; eenvoudige prime focus fotografie achter vaste oculairhouder; piggy back fotografie achter de Tessar astrograaf: Plaats de twee stangen met de contragewichten aan de zijkant van de refractor.
- Zonnewaarnemeningen met het zonneprojectiescherm: Hiertoe breng je het diafragma met 5kg contragewicht aan vóór het objectief, je schuift het zonneprojectiescherm op de drie aluminium 'poten' aan de oculairzijde (verwijder eerst de oculairhouder), verwijder de twee stangen met de contragewichten van de zijkant van de refractor.
Als je extra apparatuur aanbrengt of de telescoop in een afwijkende samenstelling wilt gebruiken, dan is het vereist om de juiste balans opnieuw af te regelen. Omdat hiervoor mogelijk de worm ontkoppeld moet worden van het wormwiel, en je deze klus onmogelijk in je eentje kunt doen, roep je de hulp in van Harry Balster of Marc Fokker!
Gebruik van montering met de computer
Klik hier voor instructies om de montering te bedienen vanuit de computer.
Fotografie in het primaire brandpunt
|
De montering is voldoende nauwkeurig uitgericht om zonder autoguiding of ander ingrijpen foto's in het primaire brandpunt van de hoofdkijker te maken met een belichtingstijd van tien minuten of meer. De voornaamste factor die de volgnauwkeurigheid beperkt is doorbuiging van de focusseerinrichting en de tubus met de camera. De telescoop kan met een EOS 40D camera sterren vastleggen van magnitude 20 (2 uur belichting in 10 minuten subframes). De tabel geeft een overzicht van het beeldveld verkregen op deze telescoop met de gegeven camera.
|
|
Planning: de montering
Bij planning van het maken van je foto is het niet alleen belangrijk om de koepel op tijd te verdraaien, maar ook om de beperking van de montering te kennen. Gezien de lichtvervuiling in het westen is fotografie in het oosten te verkiezen. Houd er rekening mee dat de montering één uur na de meridiaandoorgang van het object stopt met volgen! Wil je verder met het object, dan ben je genoodzaakt de hele montering om te keren (equatorial flip), en zal de camera op zijn kop zitten.
Planning: de koepel
De snelheid waarmee een object door de opening van de koepel beweegt is natuurlijk afhankelijk van de declinatie. In de meest ongunstige situatie staat het object ergens aan zuidelijke hemel op de hemelequator. Dit object beweegt zonder de koepel te bewegen in ongeveer 1 uur en 40 minuten van linkst naar rechts door de opening van de koepel. Om het risico van bewegingsonscherpte te beperken kun je de koepel het beste verdraaien op het moment dat de sluiter van de camera gesloten is.
Volgnauwkeurigheid
In het primaire brandpunt van de 20cm refractor kun je zonder autoguiding probleemloos belichtingstijden realiseren van 10 minuten. Doorbuiging van de focusser, tubus en camera zijn momenteel verreweg de grootse oorzaak van volgfouten. Extra fixatie van de tubus kan dit oplossen.